Độc đáo chế tác nhạc cụ dân tộc

[Tin Kon Tum] –

02/04/2019 13:01

Trong sinh hoạt văn hoá cộng đồng của đồng bào các DTTS trên địa bàn huyện Kon Plông, cùng với cồng chiêng, múa xoang và các diễn xướng khác, người dân tộc Xơ Đăng và Hrê sinh sống trên địa bàn huyện còn sở hữu nhiều nhạc cụ dân tộc độc đáo được làm từ những nguyên vật liệu sẵn có của núi rừng. Trong đó, các loại đàn như: Ting ning, brâu, prâng, sáo tà vẩu… đã được người dân chế tác và sử dụng trong đời sống thường nhật phần nào thể hiện được đời sống tinh thần phong phú và sự tài hoa, khéo léo của các nghệ nhân.

Trong không gian của Nhà rông Văn hóa làng Kon Pring, xã Đăk Long của huyện, nghệ nhân A Lễ đến từ làng Kon Chênh, xã Măng Cành say sưa chế tác tà vẩu – một loại nhạc cụ mà theo ông là rất độc đáo của dân tộc Mơ Nâm (Xơ Đăng).

Vừa làm, vừa nói chuyện, nghệ nhân A Lễ cho biết: Tà vẩu chỉ dài khoảng 7cm, được chế tác từ một ống nứa duy nhất cộng với chút sáp ong, nhưng âm thanh của nó thì réo rắt, quyến rũ lòng người. Trong những lễ hội quan trọng của dân làng, như Lễ đâm trâu, Lễ mừng nhà rông mới, Lễ mừng lúa mới… phải có âm thanh của nhạc cụ tà vẩu phụ họa thì cồng chiêng mới thật sự sang trọng và linh thiêng.

“Đối với nhạc cụ tà vẩu, nguyên liệu của nó là một ống nứa. Nứa càng già, càng tốt. Cái lưỡi gà của nó cũng được làm bằng nứa. Người nghệ nhân chặt nứa về phơi khô, lấy chỗ nào thẳng để làm cái lưỡi gà. Sau đó, họ lấy cái can rượu làm cái vòi để điều chỉnh mỗi khi hít vô. Ngoài ra, còn có một cái dây làm bằng dây rừng buộc vào, bởi không có cái dây này là nó không kêu”- nghệ nhân A Lễ phân tích.

Nghệ nhân A Lễ cho biết thêm: Trong làng Kon Chênh của ông hiện nay có 80 hộ, với trên 300 khẩu, nhưng số người còn làm và thổi được tà vẩu thì đếm không đủ một bàn tay. Bởi vậy, mong muốn lớn nhất của ông là truyền lại cách làm và cách thổi tà vẩu cho những người trẻ. Xuất phát từ tâm tư, tình cảm đó, nên hiện nay ông rất gương mẫu truyền lại để duy trì bản sắc văn hóa của dân tộc mình cho các thế hệ đời sau.

Liên hoan Chế tác nhạc cụ DTTS, ở đây chủ yếu là dân tộc Xơ Đăng và Hrê, là một trong những hoạt động mở màn trong chuỗi sự kiện của Tuần Văn hóa – Du lịch huyện Kon Plông lần thứ VI-năm 2019 đã cuốn hút rất đông đảo người dân cũng như du khách gần xa đến xem và cổ vũ.

Đối với 18 nghệ nhân đến từ 9 xã trong huyện, sự kiện này là một niềm vui lớn, bởi đây là lần đầu tiên huyện Kon Plông tổ chức Liên hoan Chế tác nhạc cụ dân tộc. Thông qua liên hoan này, những nhạc cụ mà nghệ nhân thường làm, thường chơi lúc nông nhàn, hoặc trong các lễ hội đã vượt ra ngoài không gian làng, mang đến sự tự hào cho chủ nhân.

2 nghẹ nhân làng Ngọc Hoàng, xã Đăk Ring, huyện Kon Plong chế tác đàn ting ning. Ảnh: V.P

Say sưa nói về cây đàn ting ning vốn được ví như đàn tình yêu của người Xơ Đăng, nghệ nhân A Vừng ở làng Rô Xia 2, xã Đăk Tăng của huyện cho biết: Những người đánh đàn ting ning hay, đánh giỏi, mỗi khi đánh lên là con gái rất thích nghe. Họ yêu nhau là họ thể hiện trong cái đàn ting ning này. Có người yêu nhau luôn, sau đó lấy nhau và sinh con đẻ cái.

Trong một cuộc khảo sát mới đây tại 89 làng của người Xơ Đăng và Hrê trên địa bàn do Phòng Văn hóa -Thông tin huyện Kon Plông thực hiện, đã có nhiều làng vắng bóng nghệ nhân chế tác nhạc cụ truyền thống. Sự mai một càng đáng lo ngại khi lớp trẻ đang bị cuốn hút bởi âm nhạc hiện đại. Bởi vậy, việc tạo ra những sân chơi văn hóa là sự khởi đầu cần thiết của địa phương để bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc truyền thống của các DTTS trên địa bàn.

Tâm sự với chúng tôi, ông A Sơn – Phó trưởng Phòng Văn hóa -Thông tin huyện Kon Plông cho biết: Liên hoan Chế tác nhạc cụ dân tộc lần này là để cho giữa dân tộc này với dân tộc khác giao lưu học hỏi lẫn nhau về chế tác nhạc cụ; để người trước truyền lại cho người sau; để tạo sự tò mò cho trẻ nhỏ và những người khác đến tham quan được đông hơn. Khi mà chúng ta làm được như thế, thì chắc chắn thế hệ sau họ sẽ yêu mến đến vấn đề chế tác nhạc cụ của dân tộc mình nhiều hơn…

TRẦN VĂN PHÚC